«Гонды»

Зінаіда ДУДЗЮК

ГОНДЫ

Раман

Пралог

Кожнае паселішча, незалежна ад яго памераў і геаграфічнага знаходжання, мае ўласную гісторыю, якая складаецца з тысяч людскіх лёсаў, найчасцей непрыкметных і нікому невядомых. Але ад гэтага ягонае жыццё не становіцца менш цікавым для таго чалавека, які захоча даведацца, хто заснаваў населены пункт, хто будаваў, а потым жыў тут, пакідаючы ў спадчыну нашчадкам здабыткі ўласнай працы і розуму, славу ці ганьбу, рысы твару і паставу, характар і звычкі. Безумоўна, мела адметную гісторыю і вёска Ляды, якая ўтульна размясцілася паблізу возера, што называлася Сінім. Селішча акалялі балоты ды лясы некалі непраходнай пушчы.

Па назве вёскі, можна здагадацца, што яе заснавальнікі, з цяжкасцю адваёўваючы ў балота і лесу ладны кавалак зямлі, радасна крычалі: «Вось дык ляда!» І потым кожны з гаспадароў цешыўся сваёю перамогаю і паўтараў: «Ляда, маё ляда!» Так і з’явілася назва вёскі, а лепшае і не прыдумаеш. У ёй ужо змясцілася першапачатковая гісторыя селішча.

Пра першага князя, які нажываўся на працы сялян з Лядаў і іншых навакольных селішчаў у архівах і почуту не засталося, але пра ягоных далёкіх нашчадкаў, якія добра-такі распладзіліся тут, звесткі захаваліся. Вядомыя яны з сярэдзіны XV стагоддзя, называліся панамі Пратасевічамі, жылі ў маёнтку Пратасы, пабудаваным іхнім прапрадзедам. З пакалення ў пакаленне іх станавілася ўсё больш, яны спачатку падзялілі між сабою па некалькі вёсак, потым па адной. Пасля пачалі дзяліць палеткі, але хіба з такога надзелу разжывешся? Вымушаны былі шляхцюкі Пратасевічы патроху прадаваць свае мізэрныя ўладанні панам Яновічу, Маневічу, Рэчыцу, Альшэўскаму ды іншым, якія па-свойму абжывалі набытыя вёскі. Багацейшыя будавалі храмы ды корчмы, бяднейшыя абыходзіліся тым, на што хапала сродкаў.

Самыя разумныя з Пратасевічаў з’язджалі ў гарады, наймаліся пісарамі, каморнікамі — знаходзілі якую цывільную, а часам і вайсковую службу, а няўдаліцы засталіся ў Пратасах, называючы сябе шляхтаю, вымушаныя былі, як сяляне, упрагацца ў саху ды самастойна абрабляць свае надзелы. У канцы XVIII стагоддзя з’явіўся граф Войцах Буслоўскі, які паступова купіў усю зямлю, якою яшчэ пакуль валодалі паны Пратасевічы, а заадно ўладанні іхніх суседзяў. Ад былых уладальнікаў засталіся толькі назвы вёсак: Яновічы, Альшэва, Маневічы, Рэчыца, Пратасы...